مفاهیم کلیدی
فیزیک/ جرم/ جاذبه زمین/ فضازمان
مقدمه:
آیا کلماتی مثل نسبیت عام، چاه گرانشی، فضا-زمان، به نظر ترسناک می آیند؟ نگران نباشید برای درک این مفاهیم لازم نیست آلبرت آینشتاین باشید! این فعالیت جذاب را با استفاده از مواد معمولی خانگی امتحان کنید تا با این مفاهیم و سیاهچالهها آشنا شوید. ادامه مطلب …
کتاب‌های فراگیری فعال نجوم، کیهان‌شناسی نوین (لیدل) که ویرایش جدید آن بعد از اهمال کاری ناشر قبلی اعمال و آماده شده، مبانی نجوم که بالاخره به جای دو جلد همانند کتاب اصلی در یک جلد منتشر شد و این کتاب در کنار فراگیری فعال نجوم و اطلس فشرده آسمان از کارهای پرطرفدار با ترجمه‌ی من در نجوم هستند، و همینطور روشهای برداری که بچه های المپیاد و یا موارد مشابه از آن استقبال کرده بودند همگی طی تفاهم و البته انتظار چندین ساله برای فراهم شدن بستری که منتظرش بودم، با نشر رمز به جاپ رسیدند. ادامه مطلب …
در سایۀ سیاه‌چاله
فرهاد ذکاوت
پرسش و پاسخ‌هایی دربارۀ سیاهچالهها و اولین تصویر ردپای سیاهچالۀ کهکشان M87
تصویری که گرفته شده مکان دقیق و حتی شعاع این منطقۀ تاریک را نشان می‌دهد. به عبارت بهتر در واقع محل حضور سیاهچالۀ احتمالی با وضوح کم گرفته شده (به دلیل واقع شدنش در کهکشانی دیگر به نام مسیه ۸۷ (M87) و یا در فهرستی دیگر به نام (NGC4486) با فاصلۀ ۵۳٫۲ میلیون سال نوری از زمین). سیاهچالهها به دلیل میدان گرانشی (که در دنیای فیزیک چاه پتانسیل گرانشی هم نامیده می‌شود) بسیار قوی هر آنچه از شعاع گرانشی لایۀ بیرونی به نام افق رویداد گذر کرده باشد می‌بلعد و در اصطلاح هیچ چیز از این نقطۀ بی‌نهایت یا تکینگی نمی‌تواند فرار کند.
معمولاً دوربین‌های عکاسی حرفه‌ای برای عکاسی از حیات وحش و ورزش کاربرد بیشتری دارند ولی اخترشناسان می‌خواهند از همین لنزها برای بررسی تشکیل کهکشان‌ها و ماده تاریک استفاده کنند.
نقدهای لنز دوربین ۴۰۰ میلیمتر کنُن، حاکی از سرعت و شفافیت تصاویر در عکاسی از فوتبالیست‌ها و قورباغه‌های دُم قرمز هستند. ولی منتقدین هیچ اشاره‌ای به این لنز برای کشف ماده تاریک و مساله‌ی تشکیل کهکشان نمی‌کنند. اخترشناسان، روبرتو آبراهام از دانشگاه تورنتو، و پیتر فان دُکام از دانشگاه یِیل به این نتیجه می‌رسند که همین لنزها می‌توانند به حل معمای رشد و ساختار کهکشان‌ها کمک کنند. بنابر نظریه‌ی ماده‌ی تاریک سرد در کیهان‌شناسی، کهکشان‌های کوچک در هم ادغام شده و کهکشان‌های بزرگتری تشکیل می‌دهند که ساختار عالم را ساخته. ولی دانشمندان باید بتوانند به نسبت انچه الان می‌دانیم، گواه بیشتری از این ادغام‌ها به دست آورند. علت آن است که حتی پیشرفته‌ترین تلسکوپ‌ها، نور ورودی را آنقدر پراکنده می‌کنند که نمی‌توان ادغام‌های کم نورِ کهکشان‌های کوچک و پراکنده را دید.
در سال ۲۰۱۳، آبراهام و فان دُکام برای تفکیک کهکشان‌ها کم نورتر آرایه‌ای ساختند که به «آرایه‌ی تله‌فوتوی سنجاقک» (Dragonfly Telephoto Array) معروف شد. در این آرایه سه لنز تله فوتوی کنُن ۴۰۰ میلیمتر با کانونی ۲.۸ ال مدل IS II به کار رفته بود. لنزها پوشش بافت نانو داشتند که از میزان پراکندگی نور کم می‌کرد. با ترکیب تصاویر اضافه که چند لنز در این ترکیبِ چشم مرکب (Compound eye) به کار رفته (همانطور که از نام آرایه بر می‌آید)، دانشمندان می‌توانستند اثرات پراکندگی را کم کنند. آرایه‌ی سنجاقک حالا به ۴۸ لنز در دو خوشه رسیده.
این آرایه جواب داد و در آگوست، این دو اخترشناس و همکارانشان توانستند سنجاقک ۴۴ را کشف کنند که کهکشانی تقریباً پُرجرم مانند راه شیری ولی بسیار کم‌نورتر و متشکل از یک ستاره به ازای هر ۱۰۰ ستاره در راه شیری است. باقی کهکشان فرض می‌شود از ماده تاریک تشکیل شده. جاشوا سُکُل در مقاله‌ای، می‌نویسد این کشف نظریه‌های کنونی ما درباره‌ی تشکیل کهکشان را به چالش می‌کشد.
این تیم بر آن است که بتواند با استفاده از هابل سنجاقک ۴۴ را بررسی کند. آبراهام می‌گوید:«خنده دار است که قوی‌ترین تلسکوپ ساخته بشر را داریم و داریم با مُشتی لنز تله فوتو دنبال جواب می‌گردیم.»
منابع:
Quanta Magazine
ُScience news for students
صفحه تیم سنجاقک در دانشگاه تورنتو
این متغیر تازه کشف شده یکی از هفت نوع ستاره از گونه‌ی خودش در کهکشان ما است.
ستارگان هرچند در آسمان تاریک شب نقاطی ثابت در چند میلیارد سال به نظر می‌رسند، ولی واقعیت این است که دائما در حال تغییر هستند. بیش از ۱۰۰ میلیون ستاره یا بیشتر در راه شیری وجود دارند. کمی بیش از ۴۰۰۹۰۰ آنها متغیر تشخیص داده شده‌اند که روشنایی‌شان در طول زمان در حال تغییر است.
با این حال از آن صدها هزار متغیر فهرست شده در کهکشان ما، فقط هفت‌تایشان در فهرستی به نام مُد سه گانه‌ی دامنه بالای دلتا سنگ تراش (Sculti) یا HADS(B) هستند. هفتمین ستاره به تازگی توسط یک دانش آموز در دوره تابستانی اخترشناسی در دانشگاه Southern Methodist در شهر دالاس کشف شده است. ادامه مطلب …
کشف ستاره‌ی کوتوله‌ای که همچون یک تپنده است!
این ستاره به جای اینکه همان ویژگی همیشگی ستارگان مشابه خود رو داشته باشد، همچنان انفجارهایی را به صورت باریکه‌ی تابش روانه‌ی همدمش می‌کند. اتفاقی که از یک تپنده انتظار داریم! از زمان کشف تپنده‌ها به سال ۱۹۶۷ تویسط ژاکلین بل (Jocelyn Bell) و آنتونی هِویش (Antony Hewish)، اخترشناسان این پدیده را هیجان انگیز و منحصر به فرد می‌دانستند. تپنده نوعی ستاره‌ی نوترونی است که باریکه‌های متمرکزی از قطبینش در حین چرخش ستاره، منتشر می‌کند. ولی امروزه اخترشناسان تپنده‌ای کشف کرده‌اند که نه تنها ستاره‌ی نوترونی نیست، بلکه کوتوله‌ی سفید است! این اولین کوتوله‌ی سفید تپنده کشف شده است و این اتفاق بعد از ۵۰ سال مساحی آسمان می‌افتد. ادامه مطلب …
ابرنواختر ۱۹۸۷آ وارد فاز جدیدی می‌شود!
سی سال از انفجار ابرنواختری ۱۹۸۷آ می‌گذرد و هم‌زمان با این پدیده که موج ضربه‌ی ناشی از انفجار ستاره‌ای نهایتاً از حلقه‌ی گازی احاطه کننده‌ی ستاره‌ی مرده می‌گذرد، این ابرنواختر در حال ورود به یک فاز جدید در روند تکاملی خود است. در روز ۲۳ فوریه‌ی سال ۱۹۸۷ یک ستاره‌ی غول آبی به نام ساندیولیک۲۰۲ °۶۹ – (Sanduleak –۶۹° ۲۰۲) در ابر ماژلانی بزرگ منفجر شد. ابر ماژلانی بزرگ کهکشان کوتوله‌ای است که در همسایگی کهکشان راه شیری و به فاصله‌ی ۱۶۹۰۰۰ سال نوری از آن قرار دارد. این انفجار ابرنواختری که انفجار ۱۹۸۷آ نام گرفت، نخستین ابرنواختری بود که از سال ۱۶۰۴ با چشم غیرمسلح در آسمان دیده می‌شد. ادامه مطلب …
افتتاح سومین آنتن در شهر کاشینای ایتالیا
بزرگترین آنتن اروپا به نام ویرگوی پیشرفته (Advanced Virgo) در رصدخانه گرانشی اروپا European Gravitational Observatory (EGO) واقع در کاشینای ایتالیا در تاریخ ۲۰ فوریه ۲۰۱۷ (برابر با ۲ اسفند ماه ۱۳۹۵) افتتاح گردید. به گفته ی پژوهشگران با احداث و راه اندازی این آنتن اکنون تشخیص امواج گرانشی که منجر به وقوع انفجار بزرگ شده‌اند، سهل ترخواهد بود. ادامه مطلب …
به دنیای سیاه‌چاله‌های میان ردۀ اخترشناسان خوش آمدید!
بعضی سیاه چاله ها کوچک هستند. بعضی غول! ولی واقعاً عجیب است که نبرد کیهانی بین ستاره‌های در حال گذر و حریصی هم هستند که دانشمندان تاکنون اطلاعی از آنها نداشتند: سیاه‌چاله‌های میان رده!
ممنون لطف داری۲۴ اسفند ۱۳۹۶ - ۱۲:۴۶ ق.ظ توسط فرهاد ذکاوت
زیبا گفتی و نوشتی۲۳ اسفند ۱۳۹۶ - ۵:۱۹ ب.ظ توسط نیماسلام، جلد سوم این کتاب به دلایلی هنوز آماده چاپ نشده. جلد ...۱۵ خرداد ۱۳۹۶ - ۲:۲۴ ب.ظ توسط فرهاد ذکاوت
سلام جناب ذکاوت،جلد سهوم با چه عنولنی وارد نمایشگاه شده...۹ خرداد ۱۳۹۶ - ۴:۲۶ ق.ظ توسط حسین
